LIFE

Μιλήσαμε με τον άνθρωπο στον οποίο απευθύνονται οι κακοποιημένες γυναίκες

Τα τελευταία 9 χρόνια η Ευφροσύνη Σπανέα είναι ψυχολόγος στο Συμβουλευτικό Κέντρο της Γενικής Γραμματείας Ισότητας των Φύλων στο Σύνταγμα. Πρόκειται για μία από τις υπηρεσίες που ανήκει στο δίκτυο του οργανισμού αυτού κι έχει ως στόχο την πρόληψη και την αντιμετώπιση της βίας που πλήττει κατά κύριο λόγο τις γυναίκες σε ενδοοικογενειακό επίπεδο, άλλά και σε άλλες μορφές, όπως είναι ο βιασμός ή η σεξουαλική παρενόχληση. Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών, ζητήσαμε από την κυρία Σπανέα να μας μεταφέρει την πολύτιμη εμπειρία της ως ψυχολόγος που αναλαμβάνει καθημερινά περιστατικά αυτού του είδους.

Αλλά πρώτα απ’ όλα, ας επαναλάβουμε μία ακόμα φορά μερικά πολύ ανησυχητικά δεδομένα:

– 1 στις 3 γυναίκες κάποια στιγμή στη ζωή της θα αντιμετωπίσει σωματική, ψυχολογική ή σεξουαλική βία από τον σύντροφό της.

– 1 στις 5 γυναίκες θα πέσει θύμα βιασμού ή απόπειρας βιασμού

– Το 40% με 50% των γυναικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχει αναφέρει κάποια μορφή σεξουαλικής παρενόχλησης στο χώρο εργασίας

– 500.000 με 2.000.000 άνθρωποι στον κόσμο, κυρίως γυναίκες και παιδιά, εκτιμάται ότι διακινούνται παράνομα κάθε χρόνο με σκοπό τη σεξουαλική εκμετάλλευση και την εξαναγκαστική εργασία. (πηγή; http://www.un.org/)

Η Γενική Γραμματεία Ισότητας των Φύλων συντονίζει και εποπτεύει  ένα ολοκληρωμένο δίκτυο δομών σε όλη τη χώρα για την πρόληψη και αντιμετώπιση όλων των μορφών της βίας (ενδοοικογενειακή βία, σεξουαλική παρενόχληση, βιασμός, trafficking, stalking). Το Δίκτυο περιλαμβάνει την 24ωρη Τηλεφωνική Γραμμή SOS 15900, 41 Συμβουλευτικά Κέντρα και 21 Ξενώνες Φιλοξενίας γυναικών θυμάτων βίας σε όλη τη χώρα, προσφέροντας υπηρεσίες υποστήριξης των γυναικών θυμάτων.

– Η τηλεφωνική γραμμή SOS 15900 ξεκίνησε να λειτουργεί στις 11.3.2011 και  παρέχει άμεση συμβουλευτική υποστήριξη των γυναικών θυμάτων. Η γραμμή υποστηρίζεται και από την ηλεκτρονική διεύθυνση [email protected], είναι πανελλαδικής εμβέλειας και λειτουργεί 365 ημέρες τον χρόνο σε 24ωρη βάση, με χρέωση μιας αστικής μονάδας, ενώ προσφέρει τις υπηρεσίες της στα ελληνικά και αγγλικά. Από την έναρξη της λειτουργίας της έχει δεχθεί πάνω από 36.000 κλήσεις. Επί του συνόλου των κλήσεων το 81% αφορούσαν σε καταγγελίες περιπτώσεων έμφυλης βίας. Από αυτές το 72% αφορούσαν σε καταγγελίες των ίδιων των κακοποιημένων γυναικών ενώ το 28% αφορούσαν σε καταγγελίες από τρίτα πρόσωπα (κυρίως από φίλους/-ες 26%, γονείς 16%, άλλους συγγενείς 14%, αδελφός/ή 13%, γείτονας 13% και άλλα άτομα 16%).

Από τις κλήσεις που αφορούσαν σε καταγγελίες των ίδιων των κακοποιημένων γυναικών το 82% αφορούσαν σε  ενδοοικογενειακή βία. Περίπου 25.000 γυναίκες έχουν απευθυνθεί στα Συμβουλευτικά Κέντρα.

Η Ευφροσύνη Σπανέα είναι μία από τους ψυχολόγους με τους οποίους έρχεται σε επαφή μία γυναίκα που παίρνει την απόφαση να σηκώσει το τηλέφωνο, να καλέσει 15900 και κατά πάσα πιθανότητα, ν’ αλλάξει τη ζωή της, βάζοντας τέλος στον κύκλο της βίας στον οποίο πρωταγωνιστεί. Η διαδικασία στο Συμβουλευτικό Κέντρο έχει ως εξής: Γίνεται μια πρώτη επαφή από την υποδοχή, με ένα ραντεβού δια ζώσης. Στη συνέχεια, κλείνεται ένα πρώτο ραντεβού με τη σύμβουλο κοινωνικής στήριξης, η οποία θα αναλάβει να πάρει ένα λεπτομερές ιστορικό από την κακοποιημένη γυναίκα, μία διαδικασία που μπορεί να πάρει παραπάνω από μία συναντήσεις. Ακόλουθα, καθορίζεται το αίτημα με βάση τι ζητάει εκείνη. Για παράδειγμα, το θύμα μπορεί να χρειαστεί να δει νομικό, ή να θέλει ν’ ακολουθήσει μια σειρά συνεδριών με ψυχολόγο, να έχει κι άλλα αιτήματα κοινωνικής ή προνοιακής φύσης, ίσως να χρειάζεται και φιλοξενία.
 

– Ποιο είναι το προφίλ της μέσης γυναίκας που απευθύνεται στην υπηρεσία σας;

-Υπάρχει μία ετερογένεια των ανθρώπων που έρχονται εδώ. Ενιαίο προφίλ δεν υπάρχει. Ωστόσο, η πλειονότητα των γυναικών που φτάνουν στο Συμβουλευτικό Κέντρο έχουν αντιμετωπίσει την ενδοοικογενειακή βία, μετά από αρκετά χρόνια έγγαμου βίου. Έρχονται συνήθως όταν τα παιδιά έχουν μεγαλώσει. Ασχολούμαστε και με περιπτώσεις βιασμού, εμπορίας ανθρώπων, σεξουαλικής παρενόχλησης στο χώρο εργασίας, αλλά η πλειοψηφία των περιπτώσεων του δικού μας Συμβουλευτικού Κέντρου είναι γυναίκες- θύματα ενδοοικογενειακής, χρόνιας βίας. Είναι περιπτώσεις στις οποίες έχει εγκαθιδρυθεί μία κακοποιητική σχέση, η οποία πέρα από σωματική βία, περιλαμβάνει ψυχολογική επιβολή, οικονομικό έλεγχο, ζηλοτυπία, σεξουαλικές παραβιάσεις.

Ντροπή. Ενοχή. Αίσθημα δικής τους υπευθυνότητας. Έλλειψη αυτοπεποίθησης. Μειωμένη Αυτοεκτίμηση. Υποτίμηση της σοβαρότητας της βίας. Αυτά είναι ορισμένα από τα συναισθήματα των γυναικών που υφίστανται βία μέσα στο ίδιο τους το σπίτι, από τον ίδιο τους τον σύντροφο. Χρόνιες περιπτώσεις στις οποίες ίσως κάποια στιγμή, στην αρχή τους, να υπήρξε μία «σωτήρια» αντίδραση, μία βοήθεια κυρίως από το περιβάλλον, από τους οικείους, όπως την πατρική οικογένεια της γυναίκας, αλλά κατασιγάστηκε. «Πολύ μεγάλη σημασία δεν παίζει μόνο το πώς αντιδράει μια γυναίκα που έχει γνωρίσει τον εφιάλτη της κακοποίησης, αλλά το πόσο νιώθει ότι μπορεί να μιλήσει και να βοηθηθεί από άλλους ανθρώπους», επισημαίνει η κυρία Σπανέα.

«Μέσα σε μία κακοποιητική σχέση σταματάς να νιώθεις τον εαυτό σου. Γιατί είναι τόσο μεγάλη η ένταση, η οργή, η απειλή που αποσυνδέεσαι για να μπορέσεις να επιβιώσεις».

Οι λόγοι για τους οποίους μια γυναίκα αποφεύγει να κάνει καταγγελία στην αστυνομία ποικίλλουν. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Γενικής Γραμματείας Ισότητας των Φύλων, ως επικρατέστεροι θεωρούνται λόγοι οικονομικοί, η ανοχή της γυναίκας λόγω της ύπαρξης παιδιών, ο φόβος για ενοχοποίηση και στιγματισμό εξαιτίας της βίας που δέχονται. Είναι επίσης τα αισθήματα για τον σύζυγο/σύντροφο, παρόλο που είναι θύματα του ξεσπάσματός τους, αλλά κι ο φόβος για μη προστασία από το νόμο, λόγω έλλειψης γνώσης των νομικών τους δικαιωμάτων. Σε κάποιες περιπτώσεις όμως, προοδευτικά αυξημένες με το πέρασμα των χρόνων, ο κόμπος φτάνει στο χτένι και η κακοποιημένη γυναίκα αποφασίζει να πάρει την κατάσταση στα χέρια της.

Ο κύκλος της βίας

Ρωτάω, λοιπόν, την κυρία Σπανέα να μου αναλύσει τους στόχους μιας γυναίκας που παίρνει απόφαση στη γραμμή βοήθειας. Ποιος είναι ο στόχος της; να σωθεί; να καταγγείλει; να το βγάλει από μέσα της; να φοβίσει τον σύντροφό της; να βοηθηθεί ώστε να το αντιμετωπίσει;

«Έχει σημασία σε ποια φάση βρίσκεται η γυναίκα. Το να απελευθερωθεί κανείς από μια χρόνια κατάσταση κακοποίησης είναι μία πορεία, δεν συμβαίνει σε μία στιγμή. Άρα παίζει ρόλο σε ποιο σημείο αυτής της πορείας βρίσκεται το κάθε θύμα. Μπορεί να είναι στην αρχή, δηλαδή να νιώθει ότι κάτι δεν κάνει καλά και να θελήσει να το αλλάξει. Ότι, για παράδειγμα, αν βελτιωθεί εκείνη, θα αλλάξει η συμπεριφορά του συντρόφου της. Σ’ αυτό το στάδιο ίσως να μην έχει φτάσει ακόμα στην απόλυτη συνειδητοποίηση, να μην έχει καταλήξει στο ότι τα πράγματα είναι ανυπόφορα και συνεπώς δεν αλλάζουν. Συνήθως σε ένα τέτοιο σημείο της πορείας οι γυναίκες ζητούν βοήθεια μετά από ένα επεισόδιο βίας, σε μία κατάσταση παρόρμησης ή θυμού της στιγμής, η οποία μπορεί να λειτουργήσει αντίστροφα. Γιατί ο κύκλος της βίας είθισται να περιλαμβάνει και μετάνοια από τον δράστη, κατά την οποία πιθανές αντιδράσεις του είναι να της κάνει μια χάρη που ήθελε πολύ, να συμφωνήσει να πάνε μαζί σε συνεδρίες ή στον πνευματικό. Συνήθως, λοιπόν, επέρχεται μια φάση ηρεμίας, όπου η γυναίκα δίνει μία ακόμα ευκαιρία, ώσπου να ακολουθήσει και πάλι μια φάση έντασης και πιθανού ξεσπάσματος. Εμείς επιμένουμε πως ο στόχος μας δεν είναι το τι θα κάνουν στη σχέση τους, όσο το να βρουν ένα χώρο να δουν τον εαυτό τους και να μάθουν τα δικαιώματά τους. Υπάρχουν όμως κι εκείνες οι γυναίκες, οι πιο συνειδητοποιημένες, που έχουν αποφασίσει πως το να προσπαθούν και να επιστρέφουν σε μια τέτοια σχέση είναι αδιέξοδο. Εκεί, ιδίως οι γυναίκες που δεν έχουν βοήθεια από τον περίγυρό τους θέλουν να μάθουν τα δικαιώματά τους, να ενδυναμωθούν, να τις βοηθήσουμε να έχουν μία άλλη εικόνα για αυτό που γίνεται, να μην είναι το μοναδικό φίλτρο ο σύντροφος».

Το «φίλτρο» του συντρόφου. Αυτός ο ετεροπροσδιορισμός είναι καθοριστικός για τη γυναίκα. Ζητάω από την κυρία Σπανέα να το εξηγήσει: «Ένα χαρακτηριστικό μιας κακοποιητικής σχέσης είναι η απομόνωση. Η γυναίκα απομακρύνεται σιγά σιγά από τον κοινωνικό της ιστό και ο μόνος  πλέον που την επηρεάζει είναι ο βίαιος σύντροφος. Οπότε νιώθουν ότι έχουν κι εκείνες ευθύνη γι’ αυτό που συμβαίνει, σε αντίθεση με τον βίαιο σύντροφο που δεν αναλαμβάνει την ευθύνη της πράξης.

«Εσύ φταις, που με έφερες ως εδώ. Αν είχες μία άλλη συμπεριφορά, αν δεν φώναζες έτσι, αν δεν είχες κάνει ό,τι έκανες, εγώ δε θα παραλογιζόμουν». Μια σημαντική βοήθεια των ειδικών είναι να μεταφράζουμε αλλιώς αυτό που γίνεται κι όχι σύμφωνα με την παρομορφωτική ερμηνεία του δράστη.

– Έχετε εντοπίσει τη βασική αφορμή που μια κακοποιημένη γυναίκα λέει «ως εδώ» και καλεί τη γραμμή βοήθειας;

– Υπάρχει πάντα κάτι που ξεχειλίζει το ποτήρι. Αυτό μπορεί να σχετίζεται με τα παιδιά. Μία κόκκινη γραμμή για τη γυναίκα εντοπίζεται στις παρακάτω φράσεις: «άγγιξε τα παιδιά μου», «χτύπησε την κόρη μου», «με χτύπησε ο γιος μου», «βλέπω το παιδί να μου μιλάει πλέον με τα ίδια υβριστικά λόγια». Σημαντικό κίνητρο είναι αυτό. Ένα ακόμα μπορεί να είναι μία απιστία του συζύγου, η ύπαρξη ενός τρίτου ή ένα βαρύ επεισόδιο βίας κατά το οποίο η γυναίκα αισθάνθηκε ότι κινδυνεύει. Ή ακόμα και το ότι το αποκάλυψε στους γονείς της, από τους οποίους περίμενε πως θα της συνιστούσαν να μείνει εκεί που είναι, στον άντρα της, κι όμως, ο πατέρας της της είπε «παιδί μου, εμείς εδώ είμαστε», οπότε να ένιωσε εμπιστοσύνη και να αποφάσισε να κάνει το επόμενο βήμα. Πέρα από τις άμεσα ενδιαφερόμενες, στο 15900 μπορεί να καλέσει ένα τρίτο πρόσωπο ώστε να πάρει συμβουλή για το τι να κάνει με την αδελφή, τη φίλη, τη γειτόνισσα που βιώνει ενδοοικογενειακή βία.
 

– Πότε αισθάνεστε ότι εκπληρώσατε την αποστολή σας; Πότε δηλαδή αισθάνεστε ότι μία γυναίκα «σώζεται» από τον εφιάλτη της κακοποίησης;

– Είναι απλούστευση να πούμε ότι «τότε σώθηκε μια γυναίκα». Τι να βάλουμε ως ορόσημο; τον χωρισμό; μια γυναίκα μπορεί να υφίσταται κακοποίηση και μετά από αυτόν, μέσω των παιδιών της, μέσα από πόλεμο που μπορεί να της κάνει στερώντας της τη διατροφή, να της ασκεί ψυχολογικό πόλεμο, να την βρίζει. Δεν είναι όμως της ίδιας έντασης και πίεσης με το να ζεις μ’ έναν άνθρωπο που ασκεί ανεξέλεγκτη βία. Αισθάνομαι αυτό που είναι το πιο σημαντικό για μία γυναίκα είναι να ξεκινήσει να βρίσκει τον εαυτό της, τον οποίο είχε χάσει μέσα σ’ αυτή την κακοποιητική σχέση, αφού όλο τον χώρο και τον χρόνο τον καταλαμβάνει η ιδιοτροπία του συντρόφου. Βρίσκει λοιπόν κανείς χώρο, ώστε ν’ αρχίζει να σκέφτεται για τον εαυτό του. Αρχίζουν και χτίζονται χώροι και σχέσεις πέραν της κακοποίησης.

Η βία συντηρείται όταν παραμένει κρυφή, όσο περιορίζεται στους 4 τοίχους. Η ανωνυμία αυξάνει τη βία.

Ίσως ακούγεται παιδιάστικο, αλλά είναι αυτό για το οποίο αυθόρμητα μπορεί να αναρωτιέσαι κάθε φορά που ακούς τέτοιες ιστορίες. Για γυναίκες που να τρώνε ξύλο από άντρες που- υποτίθεται- τις αγαπούν, έχουν κάνει παιδιά μαζί τους, κοιμούνται στο ίδιο κρεβάτι, μοιράζονται χαρές, λύπες και καθημερινότητα. Για άντρες που ρισκάρουν τη σωματική και ψυχολογική ακεραιότητα της συντρόφου και των παιδιών τους σηκώνοντας χέρι, χτυπώντας πρόσωπα και πληγώνοντας ψυχές, χωρίς καν να τους σταματάει ο φόβος του να γίνουν μισητοί για τα πιο «αγαπημένα» τους πρόσωπα.

– Γιατί, λοιπόν, κακοποιούν οι άνθρωποι τους ανθρώπους τους; Οι άντρες τις γυναίκες τους;

-Έχει πολύ μεγάλη διάσταση ως ερώτημα και κατά κάποιο τρόπο μένει κι αναπάντητο. Δεν υπάρχει κάποια θεωρία που να εκπροσωπεί το σύνολο. Όπου και να κοιτάξει κανείς στην ανθρώπινη φυλή, σε όποιους πολιτισμούς κι αν ανατρέξει, συναντά την παραδοξότητα της καταπίεσης γυναικών, από την Ανατολή ως τη Δύση, από το Βορρά ως το Νότο. Και είναι ένα εύλογο ερώτημα αυτό, πώς είναι δυνατόν σε όλες τις γνωστές κοινωνικοοικονομικές περιόδους να συναντάται κάτι τέτοιο. Υπάρχουν διάφορες απαντήσεις. Η φιλοσοφία των Συμβουλευτικών Κέντρων και η απάντηση που ενισχύεται μέσω της φιλοσοφίας που υιοθετείται είναι η φεμινιστική προσέγγιση, η οποία υποστηρίζει πως η βία των γυναικών οφείλεται στην πατριαρχική δομή και πως είναι ένα μέσο επιβολής και κυριαρχίας του ενός φύλου σε βάρος του άλλου.

Ποια είναι η λύση; Ή πιο ρεαλιστικά ποια είναι τα πιο αποτελεσματικά ώστε να εξαλειφθεί η βία κατά των γυναικών; Σύμφωνα με τη ψυχολόγο, το πιο αποτελεσματικό μέσο είναι η ενίσχυση των δομών της δημοκρατίας, σε επίπεδο ψυχολογικό, ώριμων σχέσεων. «Η έμφυλη βία είναι μια μορφή τυραννίας στην οικογένεια, μια αντιδημοκρατική μορφή συνύπαρξης. Όσοι οι άνθρωποι εκδημοκρατίζονται και άρα μπορούν να αντέξουν να συνυπάρχουν με άλλους ανθρώπους και να βιώνουν ομαλά τη διαφορετικότητα, να συνεργάζονται, να συνδιαλέγονται, να μετασχηματίζουν τις αντιθέσεις τους σ’ έναν κοινό τόπο που ικανοποιεί και τους δύο, να βλέπουν τη σχέση όχι σαν ένα παιχνίδι που ο ένας χάνει κι ο άλλος κερδίζει, αλλά που είτε και οι δύο θα κερδίσουν είτε θα χάσουν».

Αλλά όλα αυτά απαιτούν μία άλλη μορφή παιδείας. Μια παιδεία που επιτρέπει μία ισότιμη συνύπαρξη και μία αποδοχή της διαφορετικότητας σε μία κοινωνία που δεν θα την απειλεί και που δε θα καθορίζεται από στερεότυπα. Μια κοινωνία για την οποία πρέπει να δουλέψουμε όλες και όλοι μας.

24ωρη τηλεφωνική γραμμή SOS Kατά της Βίας, Υπέρ των Γυναικών: 15900